Εκπαιδευτική Αναπτυξιακή ΠΛΟΗΓΟΣ
Η Εκπαιδευτική Αναπτυξιακή ΠΛΟΗΓΟΣ ιδρύθηκε το 1995 στο Ηράκλειο και σύντομα ανέπτυξε δραστηριότητες σε όλη την Κρήτη, στη φιλοσοφία του Τοπικού. Έχοντας καθιερωθεί σε περιφερειακό επίπεδο προχώρησε στην ανάληψη και υλοποίηση δράσεων τόσο στην υπόλοιπη χώρα, όσο και στο εξωτερικό.
Έχοντας ξεκινήσει από τον τομέα της Κατάρτισης όπου διαδραματίζει σημαντικό ρόλο μέχρι και σήμερα ως πιστοποιημένο ΚΔΒΜ, κατάφερε να μετεξελιχθεί και ν’ αποτελεί έναν αναγνωρισμένο φορέα, μέλη του οποίου προέρχονται από την Τοπική Αυτοδιοίκηση (μεταξύ των εταίρων είναι η Περιφερειακή Ένωση Δήμων Κρήτης), τον αναπτυξιακό χώρο (Αναπτυξιακές Εταιρείες), καθώς και από παραγωγικούς φορείς (ομοσπονδίες εμπόρων-βιοτεχνών, ενώσεις ξενοδόχων, αγροτικοί συνεταιρισμοί κλπ).
Μέσα από τις δράσεις της εταιρείας αλλά και λόγω της σύνθεσης του εταιρικού σχήματος όπου συμμετέχουν παραγωγικοί φορείς, έχει αναπτύξει σημαντική δραστηριότητα στους τομείς της χειροτεχνίας, της οικοτεχνίας, της αγροδιατροφής και στην εφαρμογή των πολιτικών για το τοπίο.
Ομάδα Έργου “Χειροτεχνία στην Κρήτη”
Η ομάδα για τη Χειροτεχνία στην Κρήτη έχει αναλάβει το έργο “Ανάδειξη, Διάσωση, Ανάπτυξη, Προώθηση της χειροτεχνικής μικροεπιχειρηματικής δραστηριότητας στην Κρήτη” με τη χρηματοδότηση της Περιφέρειας Κρήτης. Το έργο στοχεύει στην ενδυνάμωση των ανθρώπων που ασχολούνται επαγγελματικά ή ερασιτεχνικά με χειρωνακτικές λαϊκές τέχνες του τόπου. Από το σύνολο των τεχνών γίνεται προτεραιοποίηση σε πέντε επαγγέλματα που χαρακτηρίζονται για τις ανάγκες του Έργου ως “Πιλότοι” και είναι τα εξής: μουσική οργανοποιία, πηλός: κεραμική-αγγειοπλαστική, κλωστές και νήματα: υφαντική-κεντητική-πλεκτική, τέχνη του κομπολογιού, καλαθοπλεκτική-ψαθοπλεκτική. Στους Πιλότους αυτούς εκπονούνται ενέργειες χαρτογράφησης μέσα από τις οποίες αποτυπώνονται οι χειροτέχνες (ενεργοί και δυνάμει) του εντόπιου πληθυσμού, οι παραγωγικές διαδικασίες των προϊόντων τους (από τις πρώτες ύλες μέχρι την κατανάλωση του τελικού αποδέκτη) καθώς και οι αντίξοες συνθήκες που διαχειρίζονται οι σημερινοί χειροτέχνες κατά την έναρξη ή λειτουργία της επιχείρησής τους. Μελετώνται παράλληλα οι δυναμικές που αναπτύσσονται στο τρίπτυχο: περιβάλλον-κοινότητα-χειροτεχνία όπως και το πολιτισμικό κεφάλαιο (υλικό και άυλο) της κρητικής χειροτεχνίας σε οριζόντιο και κάθετο άξονα, του χώρου και του χρόνου.
Βάσει των ποσοτικών και ποιοτικών δεδομένων που συγκεντρώνει η χαρτογράφηση γίνεται σχεδιασμός και ανάπτυξη δράσεων για την αναβάθμιση του κλάδου. Πιο συγκεκριμένα, προτείνονται παρεμβάσεις και ενέργειες για τη διαχείριση των ελλείψεων και των δυσκολιών που παρατηρούνται στα επιμέρους επαγγέλματα των Πιλότων. Μέσα από επιμορφώσεις, συμβουλευτική και δικτύωση ενισχύεται η επιχειρηματική αυτοπεποίθηση των ωφελούμενων ενώ παράλληλα γίνονται δράσεις για να συνδεθεί η χειροτεχνία με τον τουρισμό και την εκπαίδευση -τυπική και μη.
Απώτερος στόχος του Έργου είναι να δημιουργήσει πρόσφορο έδαφος για έναν μετασχηματισμό της τοπικής κοινωνίας που θα αντιλαμβάνεται πλέον τη χειροτεχνική δραστηριότητα ως βασικό μοχλό οικονομίας, τουρισμού και βιώσιμης ανάπτυξης. Άρρηκτα συνδεδεμένη με αυτές τις διαστάσεις της χειροτεχνίας είναι η πολιτισμική κληρονομιά -υλική και άυλη- που πλαισιώνει τα στάδια κάθε μίας από τις παραγωγικές αλυσίδες των Πιλότων και χαρακτηρίζει την ατομική και τη συλλογική σφραγίδα των χειροτεχνικών προϊόντων του τόπου.
Ωφελούμενοι του έργου είναι 50% γυναίκες και 50% άντρες, ανεξαρτήτως ηλικίας ή επιπέδου μόρφωσης.
Η υλοποίηση του Έργου στηρίζεται σε τρεις άξονες που λειτουργούν παράλληλα: τη χαρτογράφηση, την
ανάπτυξη δράσεων και το επικοινωνιακό πρόγραμμα.
Η χαρτογράφηση της χειροτεχνικής δραστηριότητας στην Κρήτη γίνεται με έναν συνδυασμό εργαλείων
όπως online ερωτηματολόγιο σε χειροτέχνες, επιστημονικές μελέτες, επιτόπια έρευνα, δια ζώσης
συναντήσεις στη διάρκεια των οποίων γίνονται συνεντεύξεις, καταγραφές και αποτύπωση αναγκών.
Συναντήσεις με συσσωματώσεις (συλλόγους, συνεταιρισμούς, δήμους κλπ.) για διευρυμένη συζήτηση και
κατανόηση της σχέσης περιβάλλον-κοινότητα-χειροτεχνία. Η χαρτογράφηση στοχεύει στην αποτύπωση
της χειροτεχνικής δραστηριότητας στο νησί, στον εντοπισμό ελλείψεων και αναγκών των σχετικών
επαγγελμάτων, στα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά τους, στο πολιτισμικό κεφάλαιο των λαϊκών
τεχνών. Η μελέτη των χειροτεχνών ως δημιουργοί, των κλάδων τους ως αλυσιδωτές παραγωγικές
διαδικασίες και των χειροτεχνικών προϊόντων ως αντικείμενα με επιχειρηματικές προοπτικές ανάπτυξης,
προσφέρει αξιοποιήσιμα δεδομένα βάσει των οποίων σχεδιάζονται οι δράσεις για την ενδυνάμωση της
Χειροτεχνίας στην Κρήτη. Για την ορθή διαχείριση του Έργου γίνεται επιγραμματική αποτύπωση του
συνόλου των χειροτεχνικών κλάδων και προτεραιοποίηση πέντε εξ αυτών που χαρακτηρίζονται για τις
ανάγκες του Έργου ως “πιλότοι”.
Η ανάπτυξη δράσεων περιλαμβάνει σχεδιασμό, υλοποίηση και αποτίμηση των ενεργειών για την
ενδυνάμωση της χειροτεχνικής δραστηριότητας. Στις ενέργειες αυτές εντάσσονται οι επιμορφώσεις και
συμβουλευτική σε χειροτέχνες (ενεργούς επαγγελματίες και δυνάμει), σύνταξη business – marketing plan
καθώς και δράσεις που συνδέονται με τις ανάγκες και τις δυσκολίες του κάθε κλάδου με σκοπό τη
βελτίωση των επαγγελματικών συνθηκών. Επιπλέον, σχεδιάζονται κινήσεις επιχειρηματικής δικτύωσης
σε εταιρική κλίμακα (B2B – Business to Business), σύνδεση των χειροτεχνικών εργαστηρίων με τον
τουρισμό, αξιοποίηση της χειροτεχνίας στην εκπαίδευση και τη συμπεριληπτικότητα ευάλωτων
κοινωνικών ομάδων και τέλος, δημιουργία Πιλοτικών Κέντρων Διάσωσης και Εκμάθησης παραδοσιακών
τεχνών.
Ο τρίτος άξονας του Έργου είναι το Επικοινωνιακό Πρόγραμμα που στοχεύει στην αύξηση της
αναγνωρισιμότητας στο ευρύ κοινό με την ενημέρωση της τοπικής κοινωνίας και την ευαισθητοποίηση
επιλεγμένων ομάδων κοινού. Βασική κατευθυντήρια γραμμή στις ενέργειες προβολής και ενημέρωσης
είναι η δικτύωση και η συσπείρωση κοινοτήτων εντός και εκτός ψηφιακού περιβάλλοντος.
Χαρτογραφούμε, μελετάμε, ενδυναμώνουμε τη χειροτεχνική δραστηριότητά στα στάδιά της:
Κάθε χειροτεχνική δραστηριότητα αποτυπώνεται σε τρία βασικά στάδια:
- Τις πρώτες ύλες.
- Την επεξεργασία και δημιουργία χειροτεχνικού προϊόντος.
- Την προώθηση και διανομή του σε τοπικά, εγχώρια και διεθνή δίκτυα διανομής.
Η ομάδα μας μελετά κάθε στάδιο σε κάθε έναν από τους πέντε πιλότους ξεχωριστά (μουσικά όργανα,
πηλός, κλωστές και νήματα, τέχνη του κομπολογιού, καλαθο-ψαθοπλεκτική) για να χαρτογραφήσει τις
ελλείψεις και τις δυνατότητες που συναντά ο χειροτέχνης σε κάθε στάδιο της δραστηριότητάς του.
Χαρτογραφώντας τις πρώτες ύλες:
Η επιτόπια έρευνα και οι συναντήσεις με τους χειροτέχνες βοηθούν την ομάδα Έργου να κατανοήσει τη
διαθεσιμότητα των πρώτων υλών στην Κρήτη και την προσβασιμότητα των ωφελούμενων σε αυτές.
Ενώ παρατηρούμε για κάποια τέχνη να υπάρχει εύκολη πρόσβαση στις πρώτες ύλες, λόγου χάρη σε ένα
είδος χώματος για πηλό και θραψανιώτικα πιθάρια, σε άλλες τέχνες καταγράφουμε δυσκολίες όπως όταν
εισάγουν μαλλί για το αντί του κρητικού αργαλειού ή ξύλο για την κατασκευή του κρητικού μαντολίνου.
Παρατηρώντας τη δημιουργία:
Για την επεξεργασία και δημιουργία των χειροτεχνικών προϊόντων εστιάζουμε στους χειροτέχνες που
βασίζονται κυρίως στη χρήση των χεριών τους ως βασικά εργαλεία με ένα μικρό ποσοστό χρήσης
ηλεκτρικών εργαλείων ρεύματος αν χρειαστεί σε κάποιο σημείο της διαδικασίας. Στο στάδιο αυτό
εντοπίζουμε έναν άτυπο διαχωρισμό της χειροτεχνικής μονάδας από τη βιοτεχνική, όπου βιοτεχνία
ορίζεται μία μικρή μονάδα παραγωγής υλικών προϊόντων για τα οποία απαιτείται τέχνη, χρήση
ηλεκτρικού εξοπλισμού στο μεγαλύτερο μέρος της δημιουργίας, εγκαταστάσεις και απασχόληση μικρού
αριθμού εργαζομένων.
Ενδυναμώνοντας την προώθηση και τα δίκτυα διανομής:
Οι εμπορικές συναλλαγές είναι το τρίτο βασικό στάδιο της χειροτεχνικής δραστηριότητας και εκείνο που
μας απασχολεί σημαντικά καθώς δίνει τα κίνητρα -οικονομικά και ηθικά- στον χειροτέχνη να αφοσιωθεί
στο επάγγελμά του ως βασική πηγή εισοδήματος. Στη διάρκεια της έρευνάς μας, παρατηρούμε πως ένας
πιλότος λόγου χάρη μπορεί να είναι ισχυρός στο στάδιο αυτό, αλλά να υστερεί στις πρώτες ύλες ή το
αντίστροφο. Στόχος μας είναι να βοηθούμε τους χειροτέχνες του μητρώου αλλά και τους ερασιτέχνες να
αποκτούν τα κατάλληλα εφόδια για την είσοδό τους στις τοπικές, εγχώριες και διεθνείς αγορές.
Υπάρχει ένα τελευταίο στάδιο που ενδιαφέρει εξίσου την ομάδα Έργου:
Οι χρήσεις του χειροτεχνικού προϊόντος από το καταναλωτικό/αγοραστικό κοινό του. Πώς χρησιμοποούνται τελικά τα προϊόντα αυτά για τις πρακτικές ανάγκες του αγοραστή, παράλληλα με τις αισθητικές, κοινωνικές και πολιτισμικές εν γένει. Καθώς οι ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας μετασχηματίζονται και μαζί με αυτές η χειροτεχνική δραστηριότητα στην Κρήτη, κατ’ επέκταση επηρεάζεται και το δίπολο ζήτηση-προσφορά της αγοράς. Η ομάδα μας ερευνά τις χρήσεις που έχει κάθε χειροτεχνικό προϊόν στην ομάδα κοινού όπου απευθύνεται (target group) για να μελετά σφαιρικά τη χειροτεχνία στην Κρήτη ως μοχλό βιώσιμης επιχειρηματικότητας και υγιούς ανάπτυξης.
Ως ψηφιδωτό που συνθέτει αιώνες Ιστορίας η Κρήτη φέρει μία πολιτισμική ταυτότητα μπολιασμένη από τους εντόπιους πληθυσμούς, αλλά και τους διαφορετικούς κατακτητές που πέρασαν από το στρατηγικό νησί της Μεσογείου. Από τα μινωικά χρόνια που ανέπτυξε τον πρώτο ακμαίο πολιτισμό της Ευρώπης μέχρι τη νεοελληνική εποχή, παρατηρούνται κάποιες πρακτικές και χειροτεχνικές δραστηριότητες να έχουν αδιάλειπτη παρουσία στο νησί. Σε αυτό συμβάλλουν ιδιαιτέρως οι γεωμορφολογικές συνθήκες του τόπου που επηρεάζουν την κοινωνική οργάνωση και τροφοδοτούν την ανθρώπινη δραστηριότητα στον χώρο. Η αμοιβαία αλληλεπίδραση φύσης – ανθρώπου είναι μία δυναμική σχέση που μετασχηματίζεται με το πέρασμα του χρόνου. Από την άμεση επαφή με τη γη και τις πρώτες ύλες μέχρι τη χρήση των υλικών αντικειμένων στην καθημερινή ζωή, η χειροτεχνική δραστηριότητα συνιστά μία πολιτισμική αλυσίδα γνώσεων και τεχνικών.
Στα στάδια της παραγωγικής αυτής διαδικασίας ο λαϊκός άνθρωπος ενδύει τις στιγμές με συμβολικά νοήματα, τελετουργικά στοιχεία, μνήμες και παραδόσεις. Η χειροτεχνία συνιστά ένα σύνθετο πολιτισμικό φαινόμενο που συνοδεύει τις εκφάνσεις του καθημερινού βίου: στον αγροτοκτηνοτροφικό κύκλο του έτους, στον κύκλο της ζωής, στην εθιμολογία και τις κοινωνικές σχέσεις. Στα χειροτεχνικά προϊόντα εγγράφονται ρόλοι και ατομικές, οικογενειακές, συλλογικές ταυτότητες. Στον υλικό πολιτισμό εγγράφεται ο άυλος καθώς τα δημιουργήματα φέρουν διττή αξία: μία που εκρέει από την πρακτική χρήση του αντικειμένου στην καθημερινότητα και μία από την αισθητική της λαϊκής τέχνης. Το υφαντό ρούχο θα κεντηθεί με ξόμπλια γεωμετρικά ή παρμένα από το φυσικό περιβάλλον και το κεραμικό ποτήρι με χρώματα και σχέδια κομψού φινιρίσματος.
Ο μετασχηματισμός που παρατηρείται σήμερα είτε στα υλικά που χρησιμοποιούνται, είτε στις τεχνικές και τις μεθόδους, τον τρόπο μετάδοσης της τέχνης (διαδίκτυο), τα εργαλεία και τις τελικές χρήσεις του προϊόντος από τον τελικό καταναλωτή δεν προμηνύει πλήρη εξαφάνιση των λαϊκών αυτών τεχνών. Αντιθέτως, υποδεικνύει μία συνεχή ανάγκη για παραγωγή και κατανάλωση χειροποίητων προϊόντων. Αποστολή της εκπαιδευτικής αναπτυξιακής Πλοηγός είναι η ενδυνάμωση της χειροτεχνικής αυτής δραστηριότητας προς κατευθύνσεις που συνάδουν με το όραμα των 17 Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ. Το παρόν Αναπτυξιακό Σχέδιο επιδιώκει να διατηρήσει τις βασικές ψηφίδες με έμφαση στη βιώσιμη ανάπτυξη: προϊόντα δημιουργημένα στο χέρι, φιλικά προς το περιβάλλον, με πρώτες ύλες από τον ίδιο τον τόπο. Το προτεινόμενο Αναπτυξιακό Σχέδιο στηρίζεται σε συγκεκριμένους πιλότους που εξετάζονται για να αποτελέσουν υποδείγματα στρατηγικής για την εξέλιξη της Χειροτεχνίας εν γένει.
Συγκεκριμένα οι πιλότοι είναι οι εξής: μουσική οργανοποιία, κεραμική, κλωστές και νήματα (υφαντική – πλεκτική – κεντητική), καλαθο-ψαθοπλεκτική και τέχνη του κομπολογιού, με περιθώριο προσθήκης μερικών ακόμα κλάδων. Κάθε ένα από αυτά τα αντικείμενα κουβαλά τη δική του συμβολική ταυτότητα και επιχειρηματική προοπτική για να μπει στις σύγχρονες αγορές.
Ο ΠΛΟΗΓΟΣ με την ομάδα Έργου για την “Ανάδειξη, Διάσωση, Ανάπτυξη, Προώθηση της χειροτεχνικής μικροεπιχειρηματικής δραστηριότητας στην Κρήτη” στοχεύει στην αξιοποίηση του πολιτισμικού κεφαλαίου του νησιού και στον συνδυασμό του με το στρατηγικό marketing ώστε να μπορούν οι ενεργοί και οι δυνάμει χειροτέχνες να βρουν τη θέση που τους αξίζει στον σύγχρονο επιχειρηματικό κόσμο έχοντας ταυτότητα, διαγενεακό αξιακό σύστημα, αυτοπεποίθηση. Τέλος, επιχειρεί να ενδυναμώνει συνεχώς τα χειροτεχνικά προϊόντα ώστε να κερδίζουν το μερίδιο της αγοράς που τους αξίζει και να ξαναμπούν στα σπίτια των καταναλωτών για να εγγράψουν τον δεύτερο κύκλο ζωής τους ως σύγχρονα αντικείμενα.
